Prawo handlowe międzynarodowe

Kontrola towaru, czyli instrument zapobiegania przyszłym sporom

Podstawowym zobowiązaniem nabywcy towaru w świetle Konwencji Wiedeńskiej jest jego kontrola na zgodność z właściwościami ustalonymi w umowie.

To wyrażone w art. 38 Konwencji Wiedeńskiej zobowiązanie kupującego ma na celu z jednej strony ochronę nabywcy, tak aby zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia szkody a z drugiej strony ma stworzyć sprzedawcy możliwość przygotowania się na negocjacje z kupującym oraz zabezpieczenie dowodów.

Możliwe szybko ale stosownie do okoliczności

Kupujący jest zobowiązany zbadać towar w tak krótkim terminie, jak pozwalają na to okoliczności. W Konwencji celowo pozostawiono elastyczne określenie terminu na zbadanie towaru a nie wpisano terminu liczonego w dniach.

Kupujący jest zobowiązany do szybkiej kontroli towaru w przypadku dostaw dóbr o krótkiej przydatności spożycia. Zasada ta znajduje zastosowanie w szczególności przy towarach, które szybko zmieniają swoje właściwości (AG BERN CISG – online Nr. 1191; AG Riedlingen CISG – online Nr. 358) lub towarach sezonowych (austriacki Sąd Najwyższy OGH 14.01.2002, CISG – online 643, Sąd Rejonowy w Kehl, 6.10.1995, CISG – online 162 = NJW-RR 1996,565).

Orzecznictwo przewiduje w przypadku towarów podlegających szybkiemu zepsuciu terminy od kliku godzin do kilku dni.

Inaczej kształtuje się zobowiązanie do zbadania towaru przez kupującego w przypadku dóbr zachowujących swe właściwości w długim okresie czasu.

Niemiecki Sąd Najwyższy BGH uznał badanie właściwości towaru przez biegłego w ciągu 14 dni za „krótkie” (BGH CISG - online Nr. 475).

Okolicznościami, które określają długość terminu kontroli produktu są:

a. sposób przeprowadzania kontroli;

b. objętość produktów podlegających kontroli;

c. wielkość i organizacja przedsiębiorstwa nabywcy;

d. warunki kulturowe obowiązujące w kraju nabywcy;

Bieg terminu podjęcia badania rozpoczyna się w chwili przekazania towaru kupującemu.

Dalsze przesłanie towaru

W przypadku bezpośredniej odsprzedaży towaru przez kupującego do dalszego nabywcy, bez magazynowania towaru u kupującego, początek biegu terminu przesuwa się na chwilę przekazania towaru końcowemu nabywcy.

Warunkiem przesunięcia początku biegu terminu na moment dostawy towaru na miejsce końcowego przeznaczenia musi być okoliczność, że kupujący nie miał faktycznej możliwości wcześniejszego skontrolowania towaru (LG Frankfurt CISG – online Nr.1014).

Kupujący nie ma wystarczającej możliwości do zbadania towaru, jeżeli towar po dostawie do kupującego niezwłocznie został przekazany do odbiorcy końcowego, tak że kupujący nie dysponował odpowiednim czasem do zbadania towaru (LG Frankfurt CISG – online Nr.1014).

Jeżeli jednak towar podlega krótkotrwałemu magazynowaniu u kupującego wówczas występuje możliwość przynajmniej pobieżnego zbadania towaru. W przypadku magazynowaniu towaru na przestrzeni 6 tygodni kupujący ma wystarczająco dużo czasu aby zbadać towar (RB Koophandel Hasselt CISG – online Nr. 829)

Kolejną okolicznością determinującą zobowiązanie do przeprowadzenia kontroli jest opakowanie towaru. Jeżeli dla przeprowadzenia kontroli koniecznym byłoby zdjęcie i w konsekwencji zniszczenie opakowania, to wówczas kupujący nie jest zobowiązany do przeprowadzenia kontroli towaru.

Również nie można oczekiwać od kupującego przeprowadzenia kontroli, gdy towar dostarczany jest w częściach a dla sprawdzenia funkcjonalności produktu koniecznym jest jego montaż. W tym przypadku również termin do rozpoczęcia kontroli przesuwa się na chwilę dotarcia towaru na miejsce ostatniego przeznaczenia.

By kupujący mógł się powoływać na przesunięcie początku biegu terminu do przeprowadzenia kontroli towaru wymaganym jest, by sprzedający najpóźniej w chwili zawarcia umowy wiedział lub powinien był wiedzieć o możliwości takiego skierowania lub odesłania.

Dokładnie ale bez przesadnej wnikliwości

Art. 38 Konwencji Wiedeńskiej nie podaje, jakie środki badawcze powinien podjąć nabywca kontrolując towar.

Konwencja nie wymaga używania przez kupującego szczególnych środków badawczych. Kupujący jest zobowiązany do zastosowania takich środków badawczych aby w sposób szybki, mało skomplikowany i mało kosztowny mógł stworzyć sobie obraz na temat właściwości towaru.

Czym większe jednakże pojawiają się wątpliwości odnośnie zgodności towaru z umową, tym większa powinna być intensywność działań kontrolnych (LG Saarbrücken CISG – online Nr. 60).

Kupujący w każdym razie zobowiązany jest do przeprowadzenia oględzin (OLG Köln CISG – online Nr. 1581), próby dotyku (OLG München CISG – online Nr. 310; LG München CISG – online Nr. 394), policzenia, zważenia i zmierzenia.

Prawie zawsze należy przeprowadzić kontrolę produktu poprzez oględziny oraz przeprowadzenie próby dotyku i zapachu.

Kupujący nie jest zobowiązany do przeprowadzenia skomplikowanego badania laboratoryjnego mającego na celu skontrolowanie składu chemicznego produktu (LG Padeborn CISG – online Nr. 262).

Kupujący nie jest zobowiązany do przeprowadzenia badania na zawartość niedozwolonych substancji (dodatek cukru) mogących znajdować się w winie (LG Trier NJW – RR 1996, 564,565).

Przy ilościach hurtowych produktu kupujący jest zobowiązany do przeprowadzenia wybiórczej, reprezentatywnej kontroli towaru (OLG Köln CISG online N. 1581, OLG Köln CISG online N. 1406, OLG Köln CISG online N. 657; OLG München CISG – online Nr. 310).

Wybiorcza kontrola jest jednakże niewystarczająca, gdy w przeszłości występowały powtarzające się wady towaru (LG Saarbrücken CISG – online Nr. 60).

Długa współpraca stron nie zwalnia kupującego z obowiązku do zbadania towaru (OLG Karlsruhe BB 1998,393, 394)

Przy dalszym przetwarzaniu towaru kupujący powinien poddać część partii próbnej obróbce.

W przypadku tekstyliów kupujący powinien poddać produkt próbie prania oraz prasowania, tak aby skontrolować wytrzymałość barwników (LG Berlin CISG – online Nt. 785)

W przypadku maszyn, które stosowane będą do produkcji innych dóbr, należy przeprowadzić próbną produkcję w podobnych warunkach pracy (LG Bayreuth CISG – online Nr. 476)

Kiedy zaczynamy kontrolę, czyli znowu trzeba się spieszyć

Kupujący jest zobowiązany podjąć kontrolę tak szybko, jak pozwalają na to okoliczności.

Termin do skontrolowania produktu na zgodność z ustaleniami umownymi w wymiarze dwóch tygodni jest „krótki” (BGH CISG – online 475).

Ryzykownym jest jednak powoływać się na powyższe orzeczenie niemieckiego Sądu Najwyższego.

Jak wynika z orzecznictwa sądów nie można ustalić jednolitego terminu dla podjęcia działań kontrolnych.

Dla określenia adekwatnej długości terminu należy brać pod uwagę takie okoliczności jak rodzaj produktu (LG Salzburg CISG – online nr 1189, OGH CISG – online 643, OGH CISG – online nr 380), liczność towarów, rodzaj wad, złożoność towaru (LG Frankfurt CISG – online 1014, LG Salzburg CISG – online nr 1189), sposób i możliwości przeprowadzenia kontroli (LG Salzburg CISG – online nr 1189).

Ciężar dowodu, czyli kto i co musi udowodnić

Sprzedający musi udowodnić, kiedy nastąpiła dostawa towaru, rozpoczynający bieg terminu do podjęcia czynności kontrolnych.