Prawo handlowe międzynarodowe

Strony umów posługują się instytucją potrącenia celem umarzania wzajemnych wierzytelności. W obrocie międzynarodowym powstaje pytanie, wg jakiego prawa należy oceniać dopuszczalność dokonania potrącenia.

Co na to Konwencja Wiedeńska?

Konwencja Wiedeńska reguluje kwestie zawarcia, wykonania oraz skutki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy i tym samym nie obejmuje swoją regulacją kwestii potrącenia wierzytelności. W konsekwencji, celem ustalenia prawa właściwego określającego przesłanki dokonania potrącenia, należy posłużyć się przepisami prawa prywatnego międzynarodowego.

A może Rzym I?

Stosownie do art. 17 Rozporządzenia Rzym I potrącenie podlega co do zasady prawu właściwemu dla wierzytelności, z której dokonywane jest potrącenie.

Co to oznacza?

Posłużmy się przykładem:

Polski producent materiałów budowlanych dokonuje dostaw swoich wyrobów do niemieckiego partnera handlowego, który jest hurtownikiem. Partner niemiecki odsprzedaje towar przedsiębiorcy budowlanemu, który dokonuje montażu dostarczonego materiału.

Jak się później okazuje, co wykazała opinia biegłego, materiał był wadliwy, czego konsekwencją było powstanie szkody.

Niemiecki przedsiębiorca budowlany musiał dokonać częściowej rozbiórki obiektu, co pociągnęło za sobą koszty.

Niemiecki przedsiębiorca budowlany odmówił dokonania zapłaty swojemu dostawcy a ten polskiemu przedsiębiorcy.

Polski przedsiębiorca pozwał niemieckiego partnera handlowego przed sądem w Niemczech o zapłatę. Niemiecki partner a teraz przeciwnik procesowy podniósł w postępowaniu sądowym zarzut potrącenia.

Strony nie dokonały wyboru prawa.

Sąd niemiecki bada, wg jakiego prawa powinien ocenić przesłanki dokonania potrącenia.

Jakie prawo?

W powyższym przykładzie, „wierzytelnością, z której dokonywane jest potrącenie” jest wierzytelność przysługująca polskiemu dostawcy materiałów budowlanych.

Jak już pisałem w moim poprzednim wpisie „Prawo właściwe w międzynarodowym obrocie gospodarczym” w sprawie zastosowanie znajduje prawo polskie, bowiem strony nie dokonały wyboru prawa właściwego a sprzedawca ma swoją siedzibę w Polsce.

Zatem także i kwestia dopuszczalności potrącenia roszczenia powinna być, stosownie do art. 17 Rozporządzenia Rzym I, oceniana w świetle prawa polskiego.

Prawo polskie, czy oby zawsze?

Na tle prawa właściwego dla dokonania potrącenia od lat toczą się pomiędzy prawnikami spory. Reprezentowany jest bowiem pogląd, że potrącenie wierzytelności podlega regulacji Konwencji Wiedeńskiej.

Linia orzecznictwa sądów niemieckich niższych instancji, tj. Sądów Krajowych oraz Wyższych Sądów Krajowych, nie była spójna.

Brakowało bowiem jednolitego orzecznictwa niemieckiego Sądu Najwyższego (BGH) w zakresie dopuszczalności stosowania ogólnych zasad Konwencji Wiedeńskiej do kwestii potracenia wierzytelności.

Spór w doktrynie zakończył niemiecki Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 24.9.2014 (VIII 394/12).

Jednak Konwencja Wiedeńska …

W uzasadnieniu wyroku BGH przyznał, że potrącenie wprawdzie nie jest uregulowane w Konwencji Wiedeńskiej w sposób wyraźny, Konwencja zawiera jednak w sobie ogólne zasady wzajemnych rozliczeń wierzytelności.

BGH powołał się w uzasadnieniu wyroku na art. 7 ust. 2 Konwencji Wiedeńskiej.

W powyżej przedstawionym stanie faktycznym sąd niemiecki zbada zatem dopuszczalność dokonania potrącenia w świetle zasad ogólnych Konwencji Wiedeńskiej a nie wg art. 498 – 505 polskiego kodeksu cywilnego.

... ale czy w każdym przypadku?

BGH podkreślił, że Konwencja Wiedeńska znajdzie zastosowanie tylko w przypadkach, w których roszczenia wzajemne stron wynikają z tej samej jednolitej umowy, czyli jak w powyższym przykładzie.

Oznacza to, że jeżeli strony nie wiąże jednolita umowa handlowa, lecz strony dokonują ad hoc wymiany towarowej, wówczas powyżej opisane zasady nie znajdują zastosowania a kwestię potrącenia roszczeń reguluje właściwe prawo krajowe.

Posłużmy się przykładem:

Polski producent oświetlenia sprzedał w 2009 roku austriackiemu hurtownikowi z siedzibą w Wiedniu systemy oświetleniowe.

Austriacki hurtownik odsprzedał towar firmie budowlanej, która dokonała instalacji systemu oświetleniowego.

Według twierdzeń firmy budowlanej system oświetleniowy był wadliwy. Hurtownik austriacki został wezwany przez austriacką firmę budowlaną do zapłaty odszkodowania w wysokości 50.000 EUR, co też, ze względu na „poprawne kontakty z klientem” uczynił.

Hurtownik austriacki, wiedząc, iż polski producent odmówi zapłaty odszkodowania posłużył się fortelem i dokonał w roku 2014 zakupu kolejnego systemu oświetleniowego. Polski producent dokonał dostawy a austriacki hurtownik odmówił dokonania zapłaty i dokonał oświadczenia o potrąceniu.

Strony nie dokonały wyboru prawa.

Wg jakiego prawa należy oceniać skuteczność dokonanego przez kupującego (austriackiego hurtownika) oświadczenia o potrąceniu?

W tym przypadku prawo polskie

Jak powyżej wskazałem, powołując się na orzeczenie niemieckiego Sądu Najwyższego, Konwencja Wiedeńska reguluje w zakresie potrącenia tylko takie stany faktyczne, które wynikają z tej samej jednolitej umowy.

W drugim z przytoczonych przykładów brak jest jednakże jednolitej umowy. Roszczenia wzajemne austriackiego hurtownika wynikają z zupełnie innej, zrealizowanej pięć lat wcześniej umowy dostawy systemu oświetleniowego.

W drugim z przytoczonych przykładów sąd austriacki, badając dopuszczalność dokonanego potrącenia, będzie musiał stosować przepisy prawa polskiego.